Po reformie administracyjnej Jerzego Buzka, od 1 stycznia 1999 roku Polska jest podzielona na gminy, powiaty i województwa. Powiat jest jednostką samorządu terytorialnego II stopnia i podziału administracyjnego, w jego skład wchodzą gminy. Natomiast powiaty stanowią województwo. Artykułem o powiecie kontynuujemy nasz cykl „poznaj samorząd”.
W Polsce jest 314 powiatów oraz 66 miast na prawach powiatu, choć są gminami ale prowadzą zadania powiatów. W kraju jest 335 miast powiatowych, 44 z nich są jednocześnie siedzibami powiatów i miastami na prawach powiatu
Mieszkańcy terytorium powiatu tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową.
Powiat spełnia zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, które są określone ustawami. Powiat ma również osobowość prawną, a samodzielność powiatu podlega ochronie sądowej. Statut stanowi o ustroju powiatu.
Zakres działania i zadania powiatu
Do zadań publicznych powiatu należą działania (określone w Dz.U. z 2018 r. poz. 995) w zakresie:
1) edukacji publicznej;
2) promocji i ochrony zdrowia;
3) pomocy społecznej;
3a) wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;
4) polityki prorodzinnej;
5) wspierania osób niepełnosprawnych;
6) transportu zbiorowego i dróg publicznych;
7) kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;
8) kultury fizycznej i turystyki;
9) geodezji, kartografii i katastru;
10) gospodarki nieruchomościami;
11) administracji architektoniczno-budowlanej;
12) gospodarki wodnej;
13) ochrony środowiska i przyrody;
14) rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego;
15) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli;
16) ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska;
17) przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy;
18) ochrony praw konsumenta;
19) utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych;
20) obronności;
21) promocji powiatu;
22) współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2018 r. poz. 450, 650 i 723);
23) działalności w zakresie telekomunikacji.
Jak również do zadań publicznych powiatu należy zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży. Ustawy mogą określać inne zadania powiatu. Jak również powiat może wykonywać działania z zakresu administracji rządowej jeżeli ustawa tak stanowi.
Zgodnie z ustawą z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym – powiat na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminy przekazuje jej zadania z zakresu swojej właściwości na warunkach ustalonych w porozumieniu. Jednak warto zaznaczyć, że zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin. Powiat ma obowiązek wykonywania zadań z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów jeżeli ustawa tego wymaga.
W sprawie wykonywania zadań publicznych z zakresu administracji rządowej powiat może zawierać porozumienia z organami administracji rządowej. Jak również powiat powinien współpracować w zakresie prowadzenia zadań publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, a także z województwem, na którego obszarze znajduje się terytorium powiatu.
W zakresie swojej działalności powiat może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi podmiotami. Powiat może prowadzić działalności gospodarczą tylko o charakterze użyteczności publicznej.
Władze powiatu
- Władza uchwałodawcza
Organem stanowiący i kontrolny samorządu powiatowego jest rada powiatu. Radni są wybierani w wyborach bezpośrednich w systemie wyborów proporcjonalnych. Jeżeli pojawiają się skargi dotyczące działalności danej rady powiatu ich rozpatrzeniem zajmuje się wojewoda. Rady powiatu są wybierane co 5 lat. Radą kieruje przewodniczący oraz wiceprzewodniczący albo 2 wiceprzewodniczących. Głównym obowiązkiem przewodniczącego jest wyłącznie organizowanie pracy rady oraz prowadzenie obrad rady.
Działalność organów powiatu powinna być jawna dla obywateli. Obywatele mają prawo do informacji, wstępu na sesje rady powiatu i posiedzenia jej komisji. Jak również możliwość do zapoznania się z dokumentami wynikającymi z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów powiatu i komisji rady powiatu.
Do głównych zadań rady powiatu zgodnie z Dz.U. z 2018 r. poz. 995 można zaliczyć:
1) uchwalanie aktów prawa miejscowego, w tym statutu powiatu
2) wybieranie i odwoływanie zarządu
3) powoływanie i odwoływanie na wniosek starosty skarbnika powiatu
4) stanowienie o kierunkach działania zarządu powiatu oraz rozpatrywanie sprawozdań z działalności zarządu, w tym z działalności finansowej;
5) uchwalanie budżetu powiatu;
6) rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium dla zarządu z tego tytułu;
6a) rozpatrywanie raportu o stanie powiatu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia wotum zaufania dla zarządu z tego tytułu;
7) podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków i opłat w granicach określonych ustawami;
8) podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu dotyczących:
- a) zasad nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości oraz ich wydzierżawiania lub wynajmowania na czas oznaczony dłuższy niż 3 lata lub na czas nieoznaczony, o ile ustawy szczególne nie stanowią inaczej; uchwała rady powiatu jest wymagana również w przypadku, gdy po umowie zawartej na czas oznaczony do 3 lat strony zawierają kolejne umowy, których przedmiotem jest ta sama nieruchomość; do czasu określenia zasad zarząd może dokonywać tych czynności wyłącznie za zgodą rady powiatu,
- b) emitowania obligacji oraz określania zasad ich zbywania, nabywania i wykupu,
- c) zaciągania długoterminowych pożyczek i kredytów,
- d) ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i kredytów krótkoterminowych zaciąganych przez zarząd oraz maksymalnej wysokości pożyczek i poręczeń udzielanych przez zarząd w roku budżetowym,
- e) zobowiązań w zakresie podejmowania inwestycji i remontów o wartości przekraczającej granicę ustaloną corocznie przez radę,
- f) tworzenia i przystępowania do związków, stowarzyszeń, fundacji i spółdzielni oraz ich rozwiązywania lub występowania z nich,
- g) tworzenia i przystępowania do spółek, ich rozwiązywania i występowania z nich oraz określania zasad wnoszenia wkładów oraz obejmowania, nabywania i zbywania udziałów i akcji,
- h) współdziałania z innymi powiatami i z gminami, jeżeli związane jest to z koniecznością wydzielenia majątku,
- i) tworzenia, przekształcania i likwidacji jednostek organizacyjnych oraz wyposażania ich w majątek;
8a) podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia zadań z zakresu administracji rządowej oraz w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych, o których mowa w art. 5;
9) określanie wysokości sumy, do której zarząd może samodzielnie zaciągać zobowiązania;
9a) podejmowanie uchwał w sprawach współpracy ze społecznościami lokalnymi innych państw oraz przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych;
9b) uchwalanie powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego;
9c) uchwalanie powiatowego programu przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy;
9ca) przyjmowanie programów rozwoju w trybie określonym w przepisach o zasadach prowadzenia polityki rozwoju;
9d) dokonywanie oceny stanu bezpieczeństwa przeciwpożarowego i zabezpieczenia przeciwpowodziowego powiatu;
10) podejmowanie uchwał w sprawach herbu powiatu i flagi powiatu;
10a) podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów;
11) podejmowanie uchwał w innych sprawach zastrzeżonych ustawami do kompetencji rady powiatu
Rada powiatu w ramach swojej działalności sprawdza pracę zarządu oraz powiatowych jednostek organizacyjnych. W tym zakresie powołuje komisję rewizyjną. Komisja rewizyjna ocenia wykonanie budżetu powiatu i wnioskuje do rady powiatu w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi. Wniosek w sprawie absolutorium musi być zaopiniowany przez regionalną izbę obrachunkową.
Warto zaznaczyć, że rada powiatu sprawdza skargi na działania zarządu powiatu i powiatowych jednostek organizacyjnych. Jak również odnosi się do wniosków oraz petycji składanych przez obywateli, w tym celu powołuje komisję skarg, wniosków i petycji.
Statut powiatu określa zasady i tryb działania komisji skarg, wniosków i petycji.
Rada powiatu może wyznaczać stałe i doraźne komisje do określonych zadań, ustalając przedmiot ich działania oraz skład osobowy.
Natomiast radny zobligowany jest kierować się dobrem wspólnoty samorządowej powiatu. Radny powinien być w stałym kontakcie z mieszkańcami oraz ich organizacjami. Jak również powinien przyjmować zgłaszane przez mieszkańców powiatu postulaty i przedstawiać je organom powiatu do rozpatrzenia, nie jest jednak związany instrukcjami wyborców. Radny powinien uczestniczyć w pracach organów powiatu oraz powiatowych jednostek organizacyjnych, do których został wybrany lub desygnowany.
Radni mogą kierować interpelacje i zapytania do starosty w sprawach dotyczących powiatu.
Interpelacja powinna dotyczyć spraw o istotnym znaczeniu dla powiatu. Powinna zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem oraz wynikające z niej pytania.
- Władza wykonawcza
Organem wykonawczym powiatu jest zarząd powiatu, w którego skład wchodzą starosta jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Starosta jest wybierany bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady powiatu, w głosowaniu tajnym. Głównym obowiązkiem zarządu powiatu jest przedstawieni radzie powiatu raportu o stanie powiatu. Raport stanowi podsumowanie pracy zarządu powiatu w roku poprzednim, w szczególności realizację polityk, programów i strategii, uchwał rady powiatu i budżetu obywatelskiego.
Do zadań zarządu powiatu zgodnie z ustawą z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym należy w szczególności:
1) przygotowywanie projektów uchwał rady;
2) wykonywanie uchwał rady;
2a) opracowywanie programów rozwoju w trybie określonym w przepisach o zasadach prowadzenia polityki rozwoju;
3) gospodarowanie mieniem powiatu;
4) wykonywanie budżetu powiatu;
5) zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu;
6) uchwalanie regulaminu organizacyjnego starostwa powiatowego.
Zarząd realizuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego oraz jednostek organizacyjnych powiatu, w tym powiatowego urzędu pracy.
Starosta jest wybierany przez radę powiatu. To on kieruje powiatem, reprezentuje go na zewnątrz, jest przewodniczącym zarządu powiatu oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i kierowników
Starosta jako zwierzchnik powiatowych służb, inspekcji i straży:
1) powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek, w uzgodnieniu z wojewodą, a także wykonuje wobec nich czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej;
2) zatwierdza programy ich działania
3) uzgadnia wspólne działanie tych jednostek na obszarze powiatu;
4) w sytuacjach szczególnych kieruje wspólnymi działaniami tych jednostek;
5) zleca w uzasadnionych przypadkach przeprowadzenie kontroli – zgodnie z Dz.U. z 2018 r. poz. 995