W ramach postulowanych przez Stowarzyszenie Rzeczpospolita Samorządna zmian w kodeksie wyborczym pojawiają się zapisy, które realnie mogą poprawić jakość kontroli wyborów. W jaki sposób?
W obszarze związanym z przeprowadzaniem wyborów wyłaniają się dwa postulaty:
- Wprowadzenie społecznej kontroli nad finansami komitetów przez możliwość zgłaszania zastrzeżeń do sprawozdań finansowych, między innymi przez wyspecjalizowane stowarzyszenia.
- Przerwanie faworyzowania partii politycznych w obsadzaniu terytorialnych i obwodowych komisji wyborczych.
W praktyce będzie to możliwe po wprowadzeniu następujących zapisów w kodeksie wyborczym:
W artykule 144, paragraf 7 otrzymałby brzmienie:
„§ 7. W terminie 30 dni, odpowiednio, od dnia ogłoszenia sprawozdania finansowego albo od dnia ogłoszenia komunikatu, o którym mowa w art. 143 § 3 zdanie drugie:
1) partie polityczne (o ile miały prawo zgłaszania kandydatów w wyborach danych wyborach) ,
2) komitety wyborcze, które brały udział w danych wyborach,
3) stowarzyszenia i fundacje, które w swoich statutach przewidują działania związane z analizą finansowania kampanii wyborczych
– mogą zgłaszać Państwowej Komisji Wyborczej lub komisarzom wyborczym umotywowane pisemne zastrzeżenia do sprawozdań finansowych komitetów wyborczych.”
Taki zapis dałby wyspecjalizowanym organizacjom pozarządowym spore możliwości kontrolne co przełożyłoby się na jakość całego procesu wyborczego.
Wymiar kontrolny byłby także wzmocniony poprzez zmiany w zapisach dotyczących powoływania składów komisji wyborczych. Nasze propozycje prezentują się następująco:
W art. 178:
- 2 otrzymuje brzmienie:
„§ 2. W skład terytorialnej komisji wyborczej wchodzi 9 osób, z zastrzeżeniem § 6, które mają bierne prawo wyborcze do Sejmu:
1) w liczbie nieprzekraczającej 6 – po jednej osobie zgłoszonej przez każdego z pełnomocników wyborczych reprezentujących komitety wyborcze utworzone przez partie polityczne bądź koalicje partii politycznych, z których list w ostatnich wyborach wybrano posłów do Sejmu; jeżeli liczba takich komitetów wyborczych jest mniejsza niż 6, prawo wskazania dodatkowej osoby mają pełnomocnicy komitetów wyborczych, o których mowa w pkt 2,
2) po jednej osobie zgłoszonej przez każdego z pełnomocników wyborczych reprezentujących pozostałe komitety wyborcze – z zastrzeżeniem § 3.”
- dodaje się § 2a o następującym brzmieniu:
„§ 2a. W skład terytorialnej komisji wyborczej w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz wyborach wójta wchodzi 9 osób, które powołuje się spośród kandydatów zgłoszonych przez pełnomocników wyborczych lub upoważnione przez nich osoby – z zastrzeżeniem § 3.”
W art. 182:
- 2 otrzymuje brzmienie:
„§ 2. Obwodową komisję wyborczą powołuje się spośród kandydatów zgłoszonych przez pełnomocników wyborczych lub upoważnione przez nich osoby:
1) w liczbie nie mniejszej niż 2/3 ustawowego składu komisji – po jednej osobie zgłoszonej przez każdego z pełnomocników wyborczych reprezentujących komitety wyborcze utworzone przez partie polityczne bądź koalicje partii politycznych, z których list w ostatnich wyborach wybrano posłów do Sejmu; jeżeli liczba takich komitetów wyborczych jest mniejsza niż 2/3 ustawowego składu komisji, prawo wskazania dodatkowej osoby mają pełnomocnicy komitetów wyborczych, o których mowa w pkt 2,
2) po jednej osobie zgłoszonej przez każdego z pełnomocników wyborczych reprezentujących pozostałe komitety wyborcze – z zastrzeżeniem § 7.”
- dodaje się 2a o następującym brzmieniu:
„§ 2a. Obwodową komisję wyborczą w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz wyborach wójta powołuje się spośród kandydatów zgłoszonych przez pełnomocników wyborczych lub upoważnione przez nich osoby – z zastrzeżeniem § 7.”
Jak widać, powyższe zapisy nie eliminują całkowicie prawa partii politycznych do obsadzania komisji wyborczych, lecz nie wiążą tego prawa z wyborami do sejmików wojewódzkich czyli de facto dokonują odpartyjnienia na szczeblu samorządowym.