W styczniu br. Mazowiecka Wspólnota Samorządowa przeprowadziła warsztat w ramach Rady Programowej na temat parytetów i udziału kobiet w życiu samorządowym na Mazowszu i w innych regionach Polski. Warto w tym kontekście zastanowić się, jak ta kwestia prezentuje się w innych krajach i kontynentach. Z dostępnych badań wynika, że reprezentacja kobiet w lokalnych organach władzy jest o 25 procent wyższa niż w parlamentach krajowych, ale nadal daleko tu do równości. Co interesujące, udział kobiet w rządach lokalnych jest najwyższy w Azji Środkowej i Południowej (41%), a nie w Europie i Ameryce Północnej (35%). Co do zasady wysoki poziom reprezentacji kobiet odnotowują również kraje z systemem przewidującym dużą liczbę radnych, takie jak Indie i Francja. Najniższy poziom zaangażowania kobiet w tym kontekście odnotowano natomiast w Azji Zachodniej i Afryce Północnej (18%). Niemniej jednak w prawie wszystkich regionach świata istnieją państwa, w których samorządy lokalne są zrównoważone pod względem płci, co dowodzi, że jest to możliwe zarówno w zachodnim kręgu cywilizacyjnym, jak i w regionach, gdzie rola kobiety postrzegana jest bardziej tradycyjnie: przykładem jest Boliwia (50%), Białoruś, Senegal i Tunezja (48%), Islandia (47%) oraz Kostaryka i Uganda (46%).
Udział kobiet w samorządzie lokalnym różni się w zależności od lokalnych norm społecznych i dynamiki władzy. Są one na ogół słabo reprezentowane w mniej zurbanizowanych obszarach, gdzie dominują tradycyjne normy społeczne; rzadziej piastują też stanowiska stricte polityczne lub związane z większym zakresem władzy (wyższe szczeble samorządu, organy wykonawcze). Nierówność płci w samorządzie pogłębia też jego upolitycznienie, gdyż wpływ dużych partii politycznych na obsadę stanowisk nie sprzyja równości płci). Najgorzej w tym kontekście wygląda sytuacja kobiet niepełnosprawnych, wywodzących się z grup marginalizowanych ekonomicznie oraz mniejszości etnicznych.
Warto odnotować, że poziom reprezentacji kobiet determinuje też ustrój samorządu lokalnego: w krajach o wielu jego szczeblach mogą bowiem występować różne wzorce gwarantujące udział kobiet. Stosowanie ustawowo ustalonych parytetów może znacząco zmienić wynik wyborczy na danym szczeblu: na przykład w Wietnamie parytety obowiązują na wszystkich 3 poziomach władz samorządowych i kobiety uzyskują na każdym z nich wynik co najmniej 27% . W Maroku parytety są z kolei stosowane jedynie w wyborach regionalnych i gminnych, a kobiety uzyskują odpowiednio 38% i 21%. Jednak w tym samym kraju w wyborach do władz prowincji, gdzie parytetów nie ma, wynik ten nie przekracza 4%. Wynika z tego, że dzięki parytetom nawet w tradycyjnych krajach kobiety potrafią uzyskać znaczący udział w składzie organów samorządowych. Obecnie 34% państw z (mniej lub bardziej demokratycznie) wybieralnymi władzami lokalnymi wdraża ustawowe parytety, aby skorygować historyczną nierównowagę płci w samorządzie lokalnym i promować udział kobiet.
A jak problematyka ta wygląda w polskich realiach? Analiza wyników samorządowych z 2018 r. wskazuje, że pomimo ustawowych parytetów i zwiększenia udziału kobiet w strukturach lokalnych nie osiągnięto tzw. masy krytycznej (tj. 30%): w konsekwencji nie można powiedzieć, że mają one realny wpływ na decyzje podejmowane w większości gmin czy województw. Co prawda w gminach poniżej 20 000 mieszkańców kobiety stanowią ponad 31% radnych, to w większych gminach (i na pozostałych szczeblach struktur samorządowych) odsetek ten jest niższy. W porównaniu do wyborów z 2014 r., (kiedy nie obowiązywały parytety) sytuacja uległa największej poprawie w sejmikach wojewódzkich, gdzie liczba wybranych kobiet wzrosła o 5 punktów procentowych. O ile ustawa o parytetach wymusiła umieszczenie minimum 35% kobiet na listach wyborczych, to łatwo zaobserwować, że są one zazwyczaj umieszczane na gorszych (niższych) miejscach, niż kandydaci płci męskiej. Analizy potwierdzają ponadto tendencję, zgodnie z którą im wyższy poziom struktur samorządowych, tym mniejszy udział kobiet: na ogół mają one niewielkie szanse na zwycięską kampanię w wyborach na prezydentów miast, burmistrzów i wójtów. Widać tu wyraźny kontrast w porównaniu z liczbą kobiet piastujących np. urząd prezydenta w przypadku wielu państw. Czynnikiem marginalizującym kobiety jest tutaj zapewne konieczność zaangażowania znacznych zasobów finansowych i organizacyjnych w toku kampanii wyborczej. Zapewne pesymistycznie zabrzmią dostępne prognozy wskazujące, że jeśli liczba kandydatek będzie rosła w obecnym tempie, równość płci w polskim samorządzie terytorialnym urzeczywistni się dopiero w 2070 lub 2080 roku….
Podsumowując, można odnotować postęp w dziedzinie zwiększenia wpływu kobiet na działania władz lokalnych, ale wciąż jest on powolny. Warto jednak zauważyć, że od czasu wprowadzenia parytetów płci na listach wyborczych, dyskurs dotyczący takich rozwiązań, a także wszelkich innych działań mających na celu promocję kobiet w polityce lokalnej, wyraźnie się zmienił. Dzięki temu przedstawiciele różnych grup społecznych i politycznych zdają sobie również sprawę z barier, jakie napotykają kobiety-samorządowcy. Będzie to zapewne istotna kwestia, rzutująca na przebieg kolejnych wyborów parlamentarnych i samorządowych.